توپوگرافی چشم چیست و چه کاربردهایی دارد؟

قرنیه اولین لایه چشم است و وظیفه متمرکز کردن پرتوهای ورودی روی عدسی یا لنز را بر عهده دارد. تغییر وضعیت قرنیه به لحاظ شکل، یکپارچگی، ضخامت، میزان رطوبت و … موجب بروز مشکلات مختلفی می‌شود. نزدیک بینی، دوربینی، آستیگماتیسم و قوز قرنیه از جمله این موارد به شمار می‌روند. لازمه درمان این مشکلات، بررسی دقیق وضعیت قرنیه با استفاده از نوعی تصویربرداری به نام توپوگرافی چشمی است. این مقاله به بررسی روش مذکور و کاربردهای آن اختصاص داده شده است. با ما تا پایان همراه باشید.

ساختار قرنیه

کره چشم شامل لایه‌های مختلفی است. اولین لایه با نام قرنیه از سلول‌های مخصوص و پروتئین تشکیل شده است. این لایه به دلیل نداشتن عروق خونی ظاهر شفافی دارد. تغذیه آن نیز توسط اشک و مایع موجود در بخش پشتی (زلالیه) انجام می‌شود. وظیفه قرنیه متمرکز کردن نور برای انعکاس به عدسی یا لنز است. همچنین از ورود اشعه‌های خطرناک فرابنفش به داخل چشم جلوگیری می‌کند. البته عملکرد صحیح و مناسب این لایه در گرو شفافیت آن است.
قرنیه از 5 لایه تشکیل شده است که به ترتیب شامل اپیتلیوم، بومن، استروما، مامبران دسمه و اندوتلیوم است. اپیتلیوم (خارجی‌ترین لایه قرنیه)، وظیفه جذب مواد مغذی از اشک و توزیع آن بین سلول‌های قرنیه را بر عهده دارد. این لایه همچنین از ورود گردوغبار و مواد بیماری زا به داخل چشم جلوگیری می‌کند. لایه بومن از کلاژن تشکیل شده است و در صورت آسیب‌دیدگی اپیتلیوم، آن را ترمیم می‌کند. بیشترین ضخامت قرنیه با سهم 90 درصدی مربوط به استروما است. این لایه از آب و کلاژن تشکیل شده است.
کلاژن موجب استحکام و انعطاف پذیری این لایه می‌شود. این مواد به شکلی کنار هم قرار گرفته‌اند که استروما دارای بیشترین شفافیت باشد. با کمی فاصله الیاف کلاژن به صورت متفاوت در کنار هم قرار گرفته و لایه مامبران دسمه را ایجاد کرده اند. وظیفه این لایه برای جلوگیری از ورود عفونت به بخش های داخلی چشم است. اندوتیلیوم (داخلی ترین لایه قرنیه) وظیفه متعادل سازی مایعات ورودی و مایعات خروجی از استروما را بر عهده دارد. این تعادل به حفظ شفافیت و جلوگیری از کدر شدن قرنیه کمک می‌کند.

توپوگرافی چشم چیست

هر گونه تغییر در شکل، ضخامت و ناهمواری سطح قرنیه موجب بروز مشکلات چشمی می‌شود؛ به‌عنوان‌مثال می‌توان به قوز قرنیه، نزدیک بینی، دوربینی و آستیگماتیسم اشاره کرد. تشخیص و درمان این مشکلات نیازمند ارزیابی دقیق از وضعیت قرنیه است. امکان انجام این ارزیابی با توپوگرافی قرنیه وجود دارد. توپوگرافی چشم نوعی تصویربرداری است که با هدف بررسی وضعیت قرنیه انجام می‌شود. شکل و انحنا، ناهمواری سطحی، ضخامت و رطوبت قرنیه از جمله مواردی است که از این روش به دست می‌آید.
البته این اطلاعات به صورت یک نقشه رنگی در اختیار چشم پزشک قرار می‌گیرد. رنگ‌های سرد و گرم نشان دهنده نوع ناهمواری در سطح چشم است. انواع مختلفی از دستگاه‌های توپوگرافی بر حسب شرکت تولید کننده وجود دارد. دستگاه‌های نوین در مقایسه با مدل‌های قدیمی با دقت بیشتری محاسبات ریاضی و اپتیکی را انجام می‌دهند. این روش کاملاً غیرتهاجمی است و هیچ گونه آسیبی به چشم وارد نمی‌شود. برای شروع فرد جلوی دستگاه توپوگرافی قرار می‌گیرد. حلقه‌های نور به سطح قرنیه برخورد کرده و بازتاب داده می‌شوند. داده‌های دریافتی در ادامه آنالیز و به نقشه‌های توپوگرافی تبدیل می‌شوند.

توپوگرافی چشم چیست و چه کاربردهایی دارد

کاربرد توپوگرافی چشم

توپوگرافی یا تصویربرداری چشم در موارد مختلفی کاربرد دارد که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

تشخیص عیوب انکساری چشم

یکی از کاربردهای توپوگرافی چشم، تشخیص عیوب انکساری از قبیل نزدیک بینی (میوپی)، دوربینی (هیپروپی) و آستیگماتیسم است. در این مشکلات انحنای سطح قرنیه دستخوش تغییراتی قرار می‌گیرد؛ به‌عنوان‌مثال انحنای بیش از حد قرنیه موجب بروز نزدیک بینی می‌شود. اما دوربینی به دلیل انحنای کم مرکز قرنیه رخ می‌دهد. بیضی شدن و نامنظمی سطح قرنیه نیز نشانه آستیگماتیسم است.

تشخیص اسکار قرنیه

اسکار قرنیه به دلایل مختلف بروز پیدا می‌کند؛ به‌عنوان‌مثال می‌توان به درجات شدید قوز قرنیه یا خراش و آسیب فیزیکی آن اشاره کرد. امکان بروز اسکار تحت تأثیر خشکی قرنیه یا ورود باکتری و ویروس به چشم نیز وجود دارد. این مشکل با علائمی چون درد، حساسیت به نور، آبریزش چشمی و کاهش میزان بینایی نمایان می‌شود. با توپوگرافی چشم امکان تشخیص تغییرات روی قرنیه به دلیل اسکار وجود دارد.

تشخیص قوز قرنیه

قوز یا کراتوکونوس نوعی عارضه چشمی است که به دلیل تغییر شکل قرنیه ایجاد می‌شود. قرنیه در حالت طبیعی دارای شکل کروی، منظم و یکنواخت است. اما در شرایطی کاهش ضخامت، بیرون‌زدگی و شکل مخروطی پیدا می‌کند. این عارضه که قوز قرنیه نام دارد در توپوگرافی چشم به خوبی نمایان است. در تصاویر حاصل از این روش، بخش مرکزی به رنگ قرمز دیده می‌شود. رنگ گرم نشان دهنده شیب زیاد در محدوده مرکزی قرنیه است.

توپوگرافی چشم چیست و چه کاربردهایی دارد

بررسی وضعیت چشم قبل و بعد از عمل جراحی

گاهی جراح برای بررسی نتایج عمل لیزیک، لازک و … از توپوگرافی چشم استفاده می‌کند؛ به‌عنوان‌مثال می‌توان به جراحی کاشت لنزهای داخل چشمی اشاره کرد. همچنین بررسی وضعیت قرنیه قبل عمل نیز از کاربردهای فتوگرافی است. اندازه گیری ضخامت قرنیه قبل لازک یکی از این موارد به شمار می‌رود. امکان انجام این عمل برای قرنیه‌هایی با ضخامت پایین وجود ندارد.
اندازه لنزهای داخل چشمی و تماسی نیز یکی از این موارد است که باید مطابق با وضعیت چشم بیمار طراحی و تولید شوند. در غیر این صورت مشکلاتی چون تنگ یا گشادی لنزهای مصنوعی رخ می‌دهد. تنگی لنزهای مصنوعی عملکرد سلول‌های چشم را دچار اختلال می‌کند. گشاد بودن نیز موجب حرکات اضافه لنز داخل چشم شده و به سلول‌های اپیتیال آسیب می‌زند.

بررسی میزان خشکی چشم

روی قرنیه از شکاف‌های بسیار ریز تشکیل شده است. وجود اشک برای پر کردن این شکاف‌ها و صاف کردن سطح قرنیه الزامی است. صاف بودن سطح این لایه به متمرکز ساخت پرتوهای نور ورودی به چشم کمک می‌کند. امکان ارزیابی وضعیت خشکی سطح قرنیه با روش توپوگرافی امکان‌پذیر است.

سخن پایانی

توپوگرافی چشم نوعی تصویربرداری است که شکل و یکپارچگی قرنیه را مشخص می‌کند. مهم‌ترین هدف از این کار تعیین ناهمواری‌های سطح قرنیه است. تعیین این موضوع برای مشکلاتی چون نزدیک بینی، دوربینی، قوز قرنیه و آستیگماتیسم اهمیت پیدا می‌کند. البته کاربردهای این تصویربرداری محدود به بررسی ناهمواری‌های سطح قرنیه نیست. بلکه اندازه گیری فشار داخل چشم، ضخامت قرنیه، اسکار قرنیه، میزان خشکی قرنیه و بسیاری موارد دیگر را نیز شامل می‌شود. شما می‌توانید جهت توپوگرافی چشم به صورت حضوری به مطب دکتر پورمازار، جراح و متخصص بیماری‌های چشم مراجعه کنید.