خشکی چشم

خشکی چشم ممکن است در اثر تبخیر سریع اشک یا عدم تولید کافی آن رخ دهد. سندروم خشکی چشم می‌تواند در افراد مختلف و در هر سنی رخ دهد. عوارض این بیماری از تحریک ظریف اما مداوم چشم گرفته تا التهاب قابل توجه و زخم شدن سطح جلوی چشم متفاوت است. این بیماری به دلایل مختلفی ایجاد شده و از روش‌های مختلفی برای درمان آن استفاده می‌شود. در این مطلب اطلاعات کاملی در مورد خشکی چشم و درمان‌های آن ارائه شده است.

 

بیماری خشکی چشم چیست

بیماری خشکی چشم یک بیماری شایع است و زمانی رخ می‌دهد که اشک قادر به مرطوب کردن و روغن کاری مناسب چشم‌ها نیست. اشک به دلایل زیادی می‌تواند ناکافی و ناپایدار باشد. به‌عنوان‌مثال، در صورت عدم تولید اشک کافی یا تولید اشک بی کیفیت، خشکی چشم می‌تواند رخ دهد. این بی ثباتی اشک منجر به التهاب و آسیب سطح چشم می‌شود. بیماری خشکی چشم‌ها می‌تواند ناراحت کننده باشد. زیرا در صورت ابتلا به آن، چشم‌ها ممکن است دچار سوزش، خارش و خراشیدگی شوند. این سندروم می‌تواند در هر سنی رخ دهد. با این حال ابتلا به آن در سنین بالاتر رایج‌تر است. درمان‌های خشکی چشم ممکن است در کاهش علائم بسیار مؤثر باشند. این درمان‌ها می‌تواند شامل جراحی، مصرف داروها، تغییر در سبک زندگی یا استفاده از قطره‌های چشمی باشد.

 

علائم بیماری خشکی چشم

علائم و نشانه‌هایی که معمولاً هر دو چشم را درگیر می‌کنند، شامل موارد زیر هستند:

• احساس سوزش، خارش یا خراشیدگی در چشم
• مخاط رشته‌ای در چشم یا اطراف آن
• حساسیت به نور
•  قرمزی چشم
• احساس وجود اجسام خارجی در چشم
• مشکل در استفاده از لنزهای تماسی
• مشکل در رانندگی شب
• آبریزش چشم که پاسخ بدن در برابر تحریک خشکی چشم است.
• تاری دید یا خستگی چشم

علل ایجاد بیماری خشکی چشم

دلایل مختلفی وجود دارند که باعث مختل شدن فیلم اشک سالم می‌شوند. چشم‌های سالم همواره با مایعی پوشانده شده که به آن اشک گفته می‌شود. این امر با هر بار پلک زدن رخ می‌دهد. رطوبت چشم‌ها از خشکی آن‌ها جلوگیری کرده و دید واضح را امکان‌پذیر می‌سازد. در صورت تولید کمتر اشک توسط غدد اشک، فیلم اشک می‌تواند ناپایدار شود. این امر موجب تجزیه سریع‌تر اشک و ایجاد لکه‌های خشک قرنیه چشم می‌شود.
اشک از آب، روغن‌های چرب، پروتئین، الکترولیت‌ها، موادی برای مقابله با باکتری‌ها و فاکتورهای رشد ساخته شده است. این مخلوط به صاف و شفاف نگه داشتن سطح چشم و در نتیجه دیده درست کمک می‌کند. خشکی چشم می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:

• عدم تعادل در مخلوط اشک به‌طوری‌که سریعاً تبخیر می‌شود.
• عدم تولید اشک کافی برای سلامت چشم‌ها
• افزایش سرعت تبخیر اشک

 

عدم تعادل در مخلوط اشک

فیلم اشک از سه لایه روغن، آب و مخاط تشکیل شده است. وجود مشکل در هر یک از این لایه‌ها می‌تواند منجر به علائم خشکی چشم شود.

• لایه بالایی اشک از لبه‌های پلک‌ها، جایی که غدد میبومین چربی یا روغن‌های چرب را تولید می‌کنند، ساخته می‌شود. روغن سطح اشک را صاف کرده و سرعت تبخیر آن را کاهش می‌دهد. سطح روغن معیوب باعث تبخیر سریع اشک می‌شود. همچنین التهاب در امتداد لبه پلک‌ها که به آن بلفاریت گفته می‌شود، روزاسه و برخی دیگر از اختلالات پوستی می‌توانند باعث مسدود شدن غدد میبومین شده و احتمال ابتلا به چشم‌های خشک را افزایش دهند.
• لایه میانی، ضخیم‌ترین لایه اشک است که از آب و نمک تشکیل شده است. غدد اشک لایه میانی را تولید می‌کنند. آن‌ها چشم‌ها را تمیز کرده و ذرات و تحریک‌کننده‌ها را می‌شویند. مشکلات این لایه می‌تواند منجر به بی ثباتی فیلم اشک شود. اگر لایه آب بیش از حد نازک باشد، ممکن است لایه‌های چربی و مخاط یکدیگر را لمس کرده در نتیجه ترشحات رشته‌ای که نشانه بارز این بیماری است، ایجاد شود.
• لایه داخلی اشک که شامل مخاط است، باعث می‌شود که اشک به طور مساوی بر روی چشم پخش شود. سوء عملکرد لایه داخلی می‌تواند منجر به خشک شدن قرنیه در سطح جلویی چشم شود.

 

کاهش تولید اشک

پس از سن چهل سالگی، تولید اشک کاهش می‌یابد. زمانی که سن به مرحله خاصی می‌رسد، چشم‌ها خشک شده و به راحتی تحریک و ملتهب می‌شوند. این امر به ویژه در خانم‌ها و پس از یائسگی مشاهده می‌شود. علاوه بر این، کاهش تولید اشک با موارد زیر در ارتباط است:

• بیماری‌های خود ایمنی مانند سندروم شوگرن، لوپوس، اسکلرودرمی یا آرتریت روماتوئید
• پرتو درمانی
• دیابت
• کمبود ویتامین A
• جراحی‌های انکساری چشم مانند جراحی لیزیک چشم
• مصرف برخی از داروهای خاص مانند آنتی هیستامین‌ها، ضد احتقان‌ها، داروهای ضد افسردگی، داروهای فشار خون بالا، کنترل بارداری و داروهای بیماری پارکینسون

 

افزایش تبخیر اشک

مسدود شدن غدد میبومین، فیلم روغنی تولید شده را مسدود می‌کند. غدد میبومین مسدود شده بیشتر در افراد مبتلا به روزاسه یا سایر اختلالات پوستی دیده می‌شود. دلایل عمده افزایش تبخیر اشک عبارتند از:

• بلفاریت خلفی
• پلک زدن کمتر که ممکن است با شرایط خاصی مانند بیماری پارکینسون یا هنگام تمرکز در حین فعالیت‌های خاص مانند خواندن یا رانندگی رخ دهد.
• مشکلات پلک مانند چرخش پلک‌ها به سمت خارج یا داخل
• آلرژی چشم
• مواد نگهدارنده در قطره‌های چشم موضعی
• باد، دود یا هوای خشک
• کمبود ویتامین A

 

عوامل خطرزای خشکی چشم

عواملی که احتمال خشک شدن چشم‌ها را افزایش می‌دهند، عبارتند از:

• افزایش سن
• جنسیت: خشکی چشم در زنان بیشتر از مردان است. این امر به دلیل بارداری، استفاده از قرص‌های ضد بارداری یا یائسگی که منجر به تغییرات هورمونی می‌شوند، رخ می‌دهد.
• کمبود ویتامین A در رژیم غذایی: هویج، کلم بروکلی یا اسیدهای چرب امگا ۳ که در ماهی گردو و روغن‌های گیاهی یافت می‌شود، سرشار از ویتامین A هستند.
• استفاده از لنزهای تماسی یا سابقه جراحی انکساری

عوارض جانبی خشکی چشم

افرادی که به خشکی چشم مبتلا هستند، ممکن است عوارض زیر را تجربه کنند:

عفونت چشم

اشک از سطح چشم در برابر عفونت محافظت می‌کند. بدون تولید اشک کافی، احتمال خطر ابتلا به عفونت چشم وجود دارد.

آسیب به سطح چشم

در صورت عدم درمان، خشکی شدید چشم ممکن است منجر به التهاب چشم، سایش سطح قرنیه، زخم‌های قرنیه و کاهش بینایی شود.

کاهش کیفیت زندگی

خشکی چشم‌ها می‌تواند انجام فعالیت‌های روزمره مانند خواندن را دشوار کند.

 

تشخیص بیماری خشکی چشم

آزمایش‌ها و روش‌هایی که می‌توانند برای تعیین علت این بیماری مورد استفاده قرار گیرند، عبارتند از:

• معاینه چشم: معاینه چشم می‌تواند به متخصص چشم در یافتن علت ابتلا به این بیماری کمک کند.
• آزمایش اندازه گیری میزان اشک: متخصص چشم با استفاده از آزمایش شیرمر میزان تولید اشک را اندازه گیری می‌کند. در این آزمایش نوارهای کاغذ بلات زیر پلک‌های پایین قرار می‌گیرند. پس از ۵ دقیقه پزشک میزان اشک آغشته به نوار را اندازه گیری می‌کند. آزمایش دیگر اندازه گیری میزان اشک شامل تست نخ قرمز فنول است. در این آزمایش یک ریسمان حاوی رنگ حساس به pH بر روی پلک پایین قرار می‌گیرد. این نخ به مدت ۱۵ ثانیه با اشک خیس شده و سپس میزان اشک روی آن اندازه گیری می‌شود.
• آزمایش تعیین کیفیت اشک: در این آزمایش از رنگ‌های مخصوص در قطره‌های چشمی برای تعیین وضعیت سطح چشم استفاده می‌شود. در این آزمایش پزشک به دنبال الگوهای رنگ در قرنیه‌ها و مدت زمان ماندگاری آنها است.
• تست اسمولاریته اشک: این آزمایش ترکیب ذرات و آب در اشک را اندازه گیری می‌کند. با بیماری خشکی چشم آب کمتری در چشم وجود خواهد داشت.
• آزمایش نمونه‌های اشک برای جستجوی مارکرهای بیماری خشکی چشم ازجمله متالوپروتئیناز_9 ماتریس بالا یا کاهش لاکتوفرین

 

درمان‌های خشکی چشم

برای بیشتر افرادی که علائم خشکی چشم گاه بی گاه یا خفیف دارند، استفاده منظم از قطره‌های چشم بدون نسخه کافی است. اما اگر علائم مداوم و جدی‌تر هستند، گزینه‌های درمانی دیگری وجود دارد که بسته به علت بیماری متفاوت هستند. برخی از روش‌های درمانی شامل معکوس کردن یا کنترل یک بیماری یا عاملی است که باعث خشک شدن چشم‌ها می‌شود. سایر روش‌های درمانی می‌توانند کیفیت اشک را بهبود بخشیده یا باعث جلوگیری از تخلیه سریع اشک می‌شوند.

 

درمان علت زمینه‌ای خشکی چشم

در برخی از موارد درمان یک مسئله اساسی در سلامتی، می‌تواند به از بین رفتن علائم و نشانه‌های خشک شدن چشم‌ها کمک کند. به‌عنوان‌مثال، اگر مصرف داروی خاصی موجب علائم شود، پزشک ممکن است داروی دیگری با عارضه جانبی کمتر تجویز کند. همچنین در صورت وجود بیماری پلک مانند پلک‌های چرخید به سمت داخل یا خارج، متخصص چشم جراحی پلاستیک را توصیه می‌کند.

 

داروها

داروهای تجویزی مورد استفاده برای درمان خشکی چشم عبارتند از:

داروهایی برای کاهش التهاب پلک

التهاب در لبه پلک‌ها می‌تواند غدد روغنی را از تولید روغن به داخل اشک باز دارد. در این شرایط متخصص چشم ممکن است آنتی‌بیوتیک‌ها را برای کاهش التهاب توصیه کند.

قطره‌های چشمی برای کنترل التهاب قرنیه

التهاب سطح چشم ممکن است با قطره‌های تجویز شده حاوی داروی مهار کننده سیستم ایمنی سیکلوسپورین یا کورتیکو استروئید ها کنترل شود.

داروهای چشمی ریز که مانند اشک مصنوعی عمل می‌کنند

اگر علائم متوسط تا شدید باشند و اشک مصنوعی به رفع علائم کمک نکند، گزینه‌های دیگر شامل قرار دادن داروهای چشمی ریز شبیه دانه‌های شفاف برنج است. این اجسام در چشم با استفاده روزمره از محلول هیدروکسی پروپیل سلولز به آرامی حل شده و موجب روانکاوی چشم‌ها می‌شود.

داروهای محرک اشک

این داروها به تولید اشک کمک می‌کنند و به صورت قرص، ژل یا قطره چشمی موجود هستند.

قطره‌های چشمی که از خون بیمار ساخته می‌شوند

به این قطره‌ها سرم خون اتولوگ گفته می‌شود. اگر علائم خشکی چشم شدید باشد و استفاده از سایر داروها مؤثر نباشد، استفاده از این قطره‌ها یک گزینه کارآمد هستند. برای تهیه این قطره‌ها نمونه‌ای از خون بیمار پردازش شده تا گلبول‌های قرمز خون از بین رفته و سپس با محلول نمکی مخلوط می‌شود.

سایر روش‌های درمانی

سایر روش‌هایی که ممکن است برای درمان خشکی چشم‌ها مورد استفاده قرار گیرند، عبارتند از:

بستن مجاری اشک برای کاهش افت آن

متخصص چشم ممکن است این روش درمانی را برای جلوگیری از خروج سریع اشک از چشم‌ها توصیه کند. این روش با بستن جزئی یا کامل مجاری اشک انجام می‌شود. مسدود کردن مجاری اشک را می‌توان با شاخه‌های کوچک سیلیکونی به نام شاخه‌های پانکتال انجام داد. این شاخه‌های سیلیکونی قابل جابه‌جایی هستند. علاوه بر این، می‌توان کانال‌های اشک را با روش کوتر حرارتی مسدود کرد.

استفاده از لنزهای تماسی خاص

برخی از افراد با علائم شدید ممکن است از لنزهای تماسی مخصوص تجویز شده توسط متخصص چشم برای محافظت از سطح چشم و به دام انداختن رطوبت در آن، استفاده کنند. به این لنزها، لنزهای اسکرال یا لنزهای باند گفته می‌شود.

رفع انسداد غدد روغن

کمپرس گرم به طور روزانه می‌تواند به پاک‌سازی غدد چربی مسدود شده کمک کند.

استفاده از نور درمانی و ماساژ پلک

تکنیک نور درمانی و به دنبال آن ماساژ پلک‌ها به افرادی که خشکی چشم شدید دارند، می‌تواند کمک کند.

درمان‌های خانگی

ممکن است با شستشوی مکرر پلک و استفاده از قطره‌های چشمی بدون نسخه یا سایر محصولات که به چربی چشم کمک می‌کنند، بتوان علائم این بیماری را کنترل کرد.

شستن پلک‌ها برای کنترل التهاب

برای افراد مبتلا به بلفاریت و سایر شرایطی که باعث التهاب پلک شده و جریان روغن به چشم را مسدود می‌کنند، شستشوی مکرر و ملایم پلک می‌تواند بسیار مفید باشد. برای شستن پلک‌ها می‌توان به روش‌های زیر عمل کرد:

استفاده از حوله گرم بر روی چشم‌ها

در این روش یک حوله را با آب گرم خیس کنید. سپس حوله را به مدت ۵ دقیقه بر روی چشم‌ها قرار دهید. حوله به آرامی بر روی پلک‌ها حرکت داده تا انسداد مجاری برطرف شود.

استفاده از صابون ملایم

از شامپوی کودک یا صابون ملایم می‌توان برای شست و شوی پلک استفاده کرد. پاک کننده را بر روی نوک انگشتان قرار داده و چشم‌ها را در نزدیکی پایه مژه با آن ماساژ دهید.

 

چه موقع لازم است به پزشک مراجعه شود؟

در صورت داشتن علائم و نشانه‌های طولانی مدت این بیماری از جمله قرمزی، تحریک، خستگی یا دردناک بودن چشم، لازم است سریعاً به پزشک متخصص مراجعه شود. پزشک متخصص چشم می‌تواند با بررسی علائم و نشانه‌ها، بیماری را تشخیص داده و اقدامات درمانی را سریعاً انجام دهد. در صورتی که دارای علائم خشکی چشم هستید و نیاز به درمان دارید می‌توانید به صورت حضوری به مطب دکتر پورمازار جراح و متخصص بلفاروپلاستی، لیزیک و لازک چشم، کاتاراکت (آب مروارید) و عمل زیبایی پلک مراجعه کنید.